Ergenlik dönemi tüm çocukluk yaşantılarının yeniden gözden geçirildiği, çocuklukta oluşturulan yaraların onarılması ve telafisi için bir şansın sunulduğu, olumsuz koşullarda ise yeni kırılmalara karşı duyarlı olunan yaşamın en zorlu ve önemli evrelerindendir. Hızlı gelişen fiziksel, psikolojik, sosyal değişiklikler gençlik döneminde belirlenir.
Fiziksel Gelişim
Fiziksel değişiklikler ergenlik döneminde ortaya çıkan psikolojik ve sosyal değişikliklerin başlatıcısı ve düzenleyicisi olduğu için büyük önem taşır. Fiziksel değişiklikler, isminden de anlaşılacağı gibi ergen bireylerde gözlenen değişimlerin ilki olan vücudundaki belli organların büyümesi ve belirginleşmesi sürecidir.
Ergenlikte psikolojik değişim, hızlı fiziksel gelişimle birliktedir. Fiziksel gelişim birçok alanda olmakla birlikte, en çok dikkat çekenler boy ve kilo, iskelet gelişimi ve hormonal değişikliklerdir.
Bu döneme özgü ortak bir kaygı, ergenlik döneminin gecikmesi ve özellikle erkeklerde boyun kısalığıdır. Bu, sıkıntı yaratan bir durum olmasına karşın, büyük çoğunlukla aileseldir ve normal bir varyanttır. Ergenlik döneminin başlama zamanı her cinsiyette de büyük oranda genetik etkenlerden etkilenir.
Bu dönemdeki hızlı fiziksel büyüme, gençlerin kendileriyle aşırı uğraşmalarına yol açabilir. Her ne kadar son yıllarda spora teşvik edilen ergen dengesini daha rahat kurabilse de, beceriksizlik ve dengesizlik bu dönemin en tipik özelliğidir ve kendine nasıl yabancılaştığının göstergesidir. Bedenine yabancılaşma yoluyla kendilik kimliği zayıflar. Mükemmel bir fiziksel yapıya ulaşmama korkusu, ergeni kendi bedeniyle aşırı ilgilenmesine ve dikkat etmesine neden olurken, kimi zaman da aksine bedenine kötü davranabilir. Yani geçici güvensizlik duygusu aşırı yemeye yol açabilir ya da kilolu olmayı özellikle cinsel dürtülere karşı korunma olarak göze alabilir. Fiziksel gelişimin yol açtığı konfüzyon, normal ergenin anlaşılması için önemlidir.
Cinsel Gelişim
Ergenlik dönemi, buluğ çağ belirtileri ile başlar. Buluğa ermek kişinin üreme yeteneğini kazanması anlamına gelir. Bulu çağındaki gencin vücudunda boyunu ve yapısını değiştiren hızlı değişiklikler olur, zihinsel yapısında ve ilgilerinde değişmeler görülür, her iki cinste fizyolojik olarak cinsel gelişimini tamamlar.
İdeal aile ortamında ergenin birincil sevgi nesneleri aile olduğu için, sevgi ve cinsellik birleşiminin de en açık dışa vurumu onlara olan sevgidir. Cinsel dürtülerdeki bu artış, bastırılmış ödipal çatışmanın tekrar aktive olmasını sağlar. Kimi zaman ebeveynlerin fiziksel görünümlerinin tam tersi kişilere yönelme bu ödipal çatışmaya verilen zıt tepki olabilirken, bunun tersi, ödipal örüntüsünün yinelenmesi ve bağımlılık anlamına gelebilir. Bu dönemde ebeveynlerin davranış biçimleri de ergenin bu çatışmalarını etkileyebilir.
Bu dönemde ergenler cinselliklerinin farkına varıp, cinsel kimlikler ile cinsel rol ve yönelimlerini birleştirmeye çalışırlar. Erkeklerin %95’i, Kızların ise %60’ının mastürbasyon yaptıkları ileri sürülmektedir.
Ergenlik, karşı cins ile randevulaşma ve birlikte olma ile ilgili çeşitli deneylerin yapıldığı dönemdir. Ergenlerin daha fazla dış dünyaya açılıp zihinsel partnerlerine uyan birini aramaya başlamasıyla birlikte cinsel ilişkileri de başlayabilir. Gerçek cinsel ilişki yaşanmasa bile, bu ergenin aklındadır.
Cinselliği konusunda henüz deneme aşamasında olan ergenin çeşitli nedenlerle bu konuda şüphesi olması beklenebilir. Bu şüpheler, cinsel yeterliliğine ilişkin güvensizlik ve başkalarının da bunu anlamasına ilişkin korku ya da eşcinsel kaygılar biçiminde yaşanabilir. Bazı ergenler bu karmaşayı çözme uğraşları sırasında eşcinsel eylemleri deneyebilir. Nitekim, erkeklerde eşcinsel aktivite ergenlikte daha fazladır. Erkeklerin %30-40’ının bir şekilde bir eşcinsel ilişkiye girdiği ve bunların birçoğunun ergenlik döneminde gerçekleştiği ileri sürülmektedir.
Kız ve erkeklerde cinsel olgunlaşmanın başladığını gösteren birincil ve ikincil olarak adlandırılan cinsiyet özellikleri görülür: Birincil cinsiyet özellikleri üreme, organlardaki değişimleri içerir. İkincil cinsiyet özellikleri ise kız ve erkeklerin beden yapısındaki değişikliklerdir.
Birincil cinsiyet özellikleri: Kızlarda ergenlik döneminin en önemli göstergesi olan ilk adet kanaması olarak kabul edilir. İlk adet kanamasından yaklaşık bir yol sonra yumurta üretimi başlar. 11-14 yaşlarında görülür. Ergenlik sırasında cinsel organlarda önemli değişiklikler gösterir. Majör ve minör libialar (iç ve dış dudaklar), klitoris, vajinal kanal büyür ve özellikler klitoris uyarılmaya daha hassas hale gelir.
Erkeklerde de dış cinsel organlar yani penis ve skortum (testisleri taşıyan torba) büyür. Bu değişiklik erkek ergenlik çağının en önemli göstergesidir. 12-13 yaşında başlar. Bunun yanı sıra penise spermlerin aktarımını sağlayan prostat bezleri oluşur. Üreme organlarındaki olgunlaşma sonucu ile gece boşalmaları yaşanır.
İkincil cinsiyet özellikleri: Kızlarda ergenlik ilk görünür ve en önemli belirtisi, 8-13 yaşları arasındaki göğüsteki tomurcukların ortaya çıkmasıdır. Adet kanaması bundan yaklaşık bir yıl sonra gerçekleşir. Cinsel organ çevresindeki kıllanmalar genellikle memelerin gelişmesinden kısa bir süre sonra başlar ve bir ya da iki yıl sonra koltukaltı kılları belirir. Bu dönemde ayrıca, omuzlar daralır ve yuvarlaklaşır, kalça genişleyerek vücut yapısı şekillenir.
Erkeklerde; en önemli ikincil cinsiyet belirtileri ise, beden biçimi ve sakaldır. Vücut ve yüz erkeksi bir görünüm alır. Omuzlar geniş, kalça dar ve gövde nispeten uzundur. Aynı dönemde önce penis ve çevresi kıllanması ve yaklaşık iki yıl kadar sonra da koltukaltı ve yüzde kıllanma başlar.
Bilişsel Gelişim
Ergenlikte bilişsel gelişim zor bir süreçtir. Yıllardır bilişsel gelişimin, olgunlaşmanın en üst seviyede yaşandığı ve pek çoğumuzun soyut düşünce yapısına sahip olduğu ve diğer kişilerin düşüncelerini analiz edebildiği, eleştirel özellikleri ve problem çözme, sosyal beceri gelişimi, ahlaki muhakeme, empati ve dürtü kontrolünün geliştiği ergenliğin son döneminde biçimsel ve sıradan şekilde meydana geldiği düşünülmekteydi.
Son 20 yıl ve daha sonrasında, zihinsel gelişimle ilgili yeni teoriler ortaya çıktı. Bazılarına göre düşünme becerileri bir bilgisayarın bilgi sahibi olması gibidir ve en temel verilerden üst bilişsel uygulama becerilerine giden süreçtir. Böyle denmekle insanın kodlama yaptığı pek çok değişik teknik ve değişik derecedeki verim ve başarı oranıyla bilgiye ulaştıklarına dikkat çekmektedir. Kişilerin bilgiye ulaşırken pek çok farklı yolla motive oldukları anlaşılmaktadır. Diğer teoriler sosyal ve duygusal zekayla ilgilidir.
Çocuklar, büyüdükçe daha olgun düşünmeye ve muhakeme yeteneklerini geliştirmeye başlar. Böylece, bir kişiyi kasten incitmenin doğru olmadığı, kırmızı ışıkta beklemenin nedeni ve bir dükkan sahibi bizden daha fazla paraya sahip olsa bile, kendisi, başkaları veya toplum açısından onun dükkanından bir şey aldıktan sonra para ödemeden çıkmanın doğru olmadığını idrak etmeye başlar. Ergenlik dönemi sırasında pek çok kişi muhakeme yeteneğini daha yüksek bir seviyeye taşıyarak geliştirir.
Ergenler bilişsel olarak farklı bir yapıdadır, çünkü artık soyut kavramları daha çok düşünmeye daha karmaşık problem çözmeye, diğer kişilerin bakış açılarını anlamaya başlar ve önceki durumlarına göre ahlaki ve etik bakımdan saha yüksek bir sağduyuya sahip olurlar. Son yıllarda yapılan çalışmalara göre beyin gelişimi ergenlik boyunca devam eder ve gençlik dönemine kadar sürer.
Bu dönemde ergenler yaşadıkları fiziksel ve bilişsel değişimlerle nasıl mücadele edecekleri hakkında pek fazla bir fikirleri yoktur, çünkü hayatında ilk defa başlarına gelen bu değişimlerle mücadele edebilecek yeterli tecrübeye sahip değillerdir.
Sosyal Gelişim
Ergenlik, sosyal büyüme ve gelişmenin her yönü ve kişiliğin hemen hemen her düzeyde bir geçiş zamanıdır. Ergenler, ana babalarından ayrılıp bağımsızlık kurmaya isteklidirler; fakat aynı zamanda yetişkinliğin sorunlarından da korkmaktadırlar. Onların önünde yapacağı pek çok önemli görev ve alacakları pek çok önemli karar vardır. Özellikle teknolojik olarak gelişmiş ülkelerde bu gelişim dönemi biraz stres içerir. Fakat bütün psikologlar ergenliği stres dolu bir yaşam dönemi olarak görmezler.
Sosyal gelişim kişinin yaşadığı toplum tarafından kabul edilebilir bir biçimde davranmayı öğrenme biçimidir. Bu bir süreçtir ve doğumdan itibaren ilk anne baba iletişimi ile başlar ve ömür boyu devam eder.
Ergen, sadece yaşının ilerlemesiyle ya da boyunun uzaması ile olgunlaşmaz. Olgunluk, bazı belirli kişiler arası deneyimler ve eğitsel sonuçlar ya da başarılar yoluyla gelişmektedir.
Gelişimsel görevler listesini Robert Havighurst geliştirmiştir. Hayatın her aşamasında, kişinin ihtiyaçları ile toplumun hedefleri ortasında duran belirli gelişimsel görevler olduğunu söylemiştir.
Havighurst’a göre gelişimsel görev, “bireyin yaşamının belirli bir döneminde meydana gelen ve başarılması halinde mutluluk getiren, kişiyi bir sonraki basamağa taşıyan; başarılamaması ise üzüntü, kınama ve bir sonraki basamakta zorlanmak anlamını taşıyan görevlerdir”.
Havighurst ergenlik dönemi için 8 gelişimsel görev belirlemiştir. Havighurst’a göre her görev kendi döneminde tamamlanmalıdır ve her görevin başarısı önceki görevlerin başarılı bir şekilde tamamlanmasına bağlıdır. Ergenlik dönemini görevlerinin başarılı bir şekilde tamamlanması da çocukluk görevlerinin tamamlanmasıyla ilişkilidir ve yetişkin görevlerinin tamamlanma evresini belirler.
Ergenlik Dönemi Gelişimsel Görevleri
- Fiziksel görüşünü kabul etmek ve bedenini etkili bir şekilde kullanmak,
- Kadın ya da erkek olarak toplumsal cinsiyet rolünü başarmak,
- Her iki cinsten yaşıtlarıyla yeni ve olgun ilişkiler kurmak,
- Anne, baba ya da başka yetişkinlerden duygusal olarak bağımsız olmak,
- Bir meslek seçip bunun için hazırlanmak ve ekonomik özgürlüğe kavuşabilmek,
- Evlilik ve aile yaşantısına hazırlanmak,
- Toplumsal olarak sorumlu davranışlar sergilemeyi istemek ve bunu başarmak,
- Bir ideoloji edinmek ve davranışlarına yol gösterecek bir takım değerleri ve ahlaki sistemi oluşturmak.
