Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin hiçbir durumda etkili olamayacağını düşünmesi ve bu düşünceyle birlikte eylemsizlik göstermesidir. Kişi bunu deneyimlerindeki olumsuz sonuçlardan yola çıkarak sürekli düşünmektedir. Kişinin öğrendiği en büyük olumsuz inancı çaresizliktir. Aslında kişi başarılarına daha çok odaklandığında ve dışarıdan bir gözle bakabilmeyi öğrendiğinde bu çaresizlik hissinden kurtulabilir. Uzman bir psikolog yardımı ile öğrenilmiş çaresizlikten kurtulmak mümkündür.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?
Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin deneyimlediği ve gözlemlediği kadarı ile bir şeyi değiştiremeyeceğini anladığı anda büründüğü ruh haline verilen isimdir. Kişi sürekli kendisinin pasif kalacağı durumları düşünüp, çaresizlik duygusuna kapılmaktadır. Kişi kendisinin bir başarı elde edemeyeceğini düşündüğü için de hiçbir şey yapmamaktadır. Önceki deneyimler, ilerideki benzer durumlara karşı direkt bir tutum sergilenmesine neden olmaktadır.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Anlaşılır?
Öğrenilmiş çaresizlik ile yaşayan kişiler; yoğun anksiyete duygusu hissetmektedir. Bu kişiler aşağıdaki hislere sahiptir:
- Özgüven eksikliği
- Sadece zorunlu olunan eylemleri gerçekleştirme
- Zorluktan kaçınma
- Başarısızlık inancı
- Olumsuz bir durumun değiştirilemeyeceği inancı
- Motivasyon düşüklüğü
- İlgisizlik
- Sosyal çevreden uzak yaşama
- Umutsuzluk, çaresizlik, depresyon hisleri
Bu duygu ve davranışlara sahip kişilerin öğrenilmiş çaresizlik durumunda kaldığını söylemek mümkündür. Bu kişiler profesyonel bir destek almalı ve düşünce kalıplarını sağlıklı şekilde iyileştirmelilerdir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nedenleri
Öğrenilmiş çaresizlik nedenleri, kişinin deneyimlerinden yaptığı çıkarımlardandır. Tek bir nedenden kaynaklanmayan, kişinin psikolojik alt yapısı ve yaşadığı olaylar bu sorunun nedeni olmaktadır.
- Bireyin sürekli olarak olumsuz deneyimlerinin olması,
- Olaylar sırasında bireyin kontrolü kaybettiğini düşünmesi,
- Sürekli hakaret ve aşağılanma içerisinde olmak,
- Stresin sıkça yaşandığı sosyal ortamda bulunmak,
- Kişinin çevresinden destek görememesi,
- Travmatik olaylar yaşamak,
- Kendini suçlama ve olumsuz olayları kendi özelliklerine yorma, gibi nedenler öğrenilmiş çaresizliğe yol açmaktadır.
Öğrenilmiş Çaresizliğin Etkileri
Öğrenilmiş çaresizlik bireylerin üzerinde olumsuz etkiler bırakmaktadır. Kişinin yaşadığı bu ruh hali, çocuklar ve gençler için düşük not alma, arkadaşlık ilişkilerde sorun yaşama gibi etkiler gösterirken; yetişkinlerde de iş ve ev yaşamında sorunlar, başarısızlık öyküleri, toplumsal işlevde azalma, sosyal ilişkilerinde bozulma ile alkol ve sigara bağımlılığını da tetiklemektedir. Fiziksel hastalıklarla mücadele etmek de bu ruh haline sahip kişiler için daha zor olmaktadır. Depresyon ve anksiyete gibi ruhsal problemler ile öğrenilmiş çaresizliğin ilişkili olduğu bilinmektedir. Öğrenilmiş çaresizlik kişilerin kaygı ve endişe düzeylerinin yükselmesine neden olabilirken, aynı zamanda kaygı arttıkça kişi kendisini öğrenilmiş çaresizlik hissine yakın bulabilmektedir.
Öğrenilmiş Çaresizlik ile Nasıl Baş Edilir?
Öğrenilmiş çaresizlik ile baş edilebilmesi için öncelikle bu olumsuz düşünce kalıpları ile yüzleşilmelidir. Daha sağlıklı düşünceleri yerine koyabilmek için bazı stratejiler geliştirilebilmektedir.
- Olumsuz düşünceler bir yere yazılarak neden böyle düşünüldüğü sorgulanmalı ve yüzleşilmelidir.
- Olumsuz gelişen olaylara genel bir açıdan bakarak diğer olaylarla bir ilgisi olmadığı açıklanmalıdır.
- Sürekli olumsuz deneyimlere değil, başarılara ve güçlü yönlere odaklanılmalıdır.
- Gerçekçi, ulaşılabilir hedefler belirleyerek başarı hissi oluşturulmalıdır.
- Olayların sonuçlarının değiştirilebilir olduğunu bilmeli ve bunun için genel bir bakış açısı edinilmelidir.
- Profesyonel destek alınmalıdır.
- Mindfulness eğitimleri ve araştırmaları yapılmalıdır.
Öğrenilmiş Çaresizlikte fil örneği; küçük yaşta zincirlenmiş filin, büyüdüğü ve daha güçlü olduğu halde kaçmak ve zincirleri kırmak için hiçbir şey yapmayıp beklemesidir. Bu fil durumunun değişmeyeceğini kabullenmiştir ve çaresizlik hissetmektedir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Sendromu Kimlerde Görülür?
Öğrenilmiş çaresizlik sendromu her yaş grubunda görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında birçok faktör rol oynamıştır. Her bireyin yaşadığı durum farklı nedenlerden kaynaklanmaktadır.
- Çocuklukta travma yaşayanlarda,
- Kronik bir rahatsızlık ile mücadele edenlerde,
- Sürekli olumsuz durumlarla karşılaşan kişilerde,
- İş hayatında sürekli başarısız olanlarda,
- Duygusal olarak destek görmeyen kişilerde öğrenilmiş çaresizlik daha sık görülmektedir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Tedavi Edilir?
Öğrenilmiş çaresizlik tedavisi bir uzman psikolog yardımıyla gerçekleşebilmektedir. Bu soruna sahip kişiler günlük hayatlarında oldukça zorlanmakta ve dış dünyadan tamamen kaçmaktadırlar. Öğrenilmiş çaresizlik kişinin hayatını zorlasa da kişinin çevresinin ona destek olması, kişinin harekete geçmesine yardımcı olabilmektedir. Psikolog tarafından yapılacak uygun terapi yöntemi ile öğrenilmiş çaresizliğin başarılı bir şekilde iyileştirileceği bilinmektedir.
