Obsesif kompulsif bozukluk kısaca OKB obsesyon ve kompulsiyonların birbirini takip ettiği bir hastalıktır. Obsesyon yani kendini sürekli takip eden düşünceler ve düşüncelerin kişiyi rahatsız etmesi sonucu tekrar eden davranışlar şeklinde OKB açıklanabilir. Kompulsiyon tekrarlayan davranışlara denir.
Obsesif – Kompulsif Bozukluk Nedir?
Obsesyon (takıntı) ve kompulsiyonlar ile karakterize olmuş obsesif kompulsif bozukluk yıpratıcı bir psikolojik rahatsızlıktır. Obsesyonlar; benliğe yabancı gelip kişinin zihninden uzaklaştırmak istediği ancak uzaklaştırmak istedikçe kişinin zihnini daha fazla meşgul eden tekrarlı, istem dışı, zorlayıcı düşünce, dürtü veya imgelerdir. Kompulsiyonlar ise obsesyonların meydana getirdiği sıkıntıyı gidermek amacıyla yapılan tekrarlı davranışlar ya da zihinsel eylemlerdir.
İstem dışı düşünceler akla geldiğinde eğer bunlar benliğe aykırı ve tehlikeli olarak algılanırsa kişi bu düşüncelerin verdiği sıkıntıdan kurtulmak için birtakım stratejiler (örn. düşünceyi kontrol etme, düşünceyi bastırma ve kompulsiyonlar) kullanabilir. Başlangıçta bu stratejiler kişiyi anlık olarak rahatlattığı için işe yarar gibi görünse de uzun vadede düşüncelerin sıkılığını daha da arttıracak ve OKB’nin sürmesine katkı sağlayacaktır. Aslında istem dışı düşünceler herkeste görülmektedir ancak OKB tanısı sürecinde istem dışı düşüncelerin yoğunluğuna ve kişinin bu düşünceleri nasıl anlamlandırdığına bakılır.
Obsesif – Kompulsif Bozukluk Belirtileri
Kirlenme, bulaşma, şüphe, simetri ya da kesinlik ihtiyacı, somatik (bedensel), cinsel, dinsel, saldırganlık obsesyonları OKB’de yaygın olarak görülen obsesyonlar arasındadır. Yıkama/temizleme ihtiyacı, kontrol etme, sayma, düzenleme, sorma ya da itiraf etme ihtiyacı, istifleme ve zihinsel ritüeller ise sık olarak karşımıza çıkan kompulsiyonlardır.
Obsesif düşüncelere örnekler verecek olursak;
Kirlenme, bulaşma obsesyonları: Ellerim yeterince temiz mi?
Şüphe obsesyonları: Evden çıkarken ütünün fişini çekmiş miydim?
Kompulsiyonlar ise dışarıdan gözlemlenen davranışlar olabildiği gibi (ör. el yıkamak), örtük zihinsel tepkiler de olabilmektedir (ör. belirli kelimelerin duaların içten tekrarlanması). Kişi kompulsif davranışları obsesyonların verdiği rahatsızlığı ortadan kaldırmak için yapıyor olsa da genellikle bu davranışlar durumla gerçekçi bir şekilde ilişkili değildir veya aşırıya kaçmaktadır.
Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Simetri ve düzen isteği,
- Sevdiklerinin ya da kendisinin zarar görebileceği düşüncesi,
- Başkası bir nesneye dokunduysa o nesneye dokunamama,
- El sıkışmak istememe,
- Sürekli duş almak isteme,
- Bir kelimeyi içten sürekli tekrarlama,
- Ocak, kapı veya benzeri şeyleri sürekli kontrol etme
Obsesif – Kompulsif Bozukluk Neden Olur?
OKB birçok sebepten meydana gelebilir. OKB nedenleri; genetik, beyin işlevlerinde bozukluk, çocukluk çağında yaşanan travmalar olarak sıralanabilir. Sık karşılaşılan psikolojik rahatsızlıklardan biri olan obsesif kompulsif bozukluk; hem bu bozukluğa sahip olan kişilerin hem de yakınlarının yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. OKB toplumda en sık görülen dördüncü psikolojik rahatsızlık olup psikiyatri kliniklerine başvuran kişilerin yüzde onunu bu rahatsızlığa sahip olanlar oluşturur. Dünya Sağlık Örgütü OKB’nin işlevselliği olumsuz anlamda etkileyen rahatsızlıklar arasında onuncu sırada olduğunu tespit etmiştir. OKB’nin günlük hayatta benzer örneklerine rastlayabileceğimiz belirtileri vardır ve bu nedenle bazen sorun gözden kaçabilmektedir. Ancak bu sorun bir rahatsızlığa dönüştüğünde kişilerin yaşamlarını zorlaştırıp işlevselliklerinde ve ilişkilerinde yıkıcı bir etki bırakabilmektedir. Bu nedenle OKB’ ye yönelik tedaviler oldukça önem arz etmektedir.
Obsesif – Kompulsif Bozukluk Çeşitleri
Obsesif kompulsif bozukluk kendi içinde birçok çeşide ayrılır. OKB çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:
Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu; gaz, kapı kilidin açık kalmasında kuşku duyma obsesyonu ve sürekli kontrol etme kompulsiyonu,
Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu; kişinin kendisinin, kıyafetlerinin ya da yaşadığı ortamın sürekli olarak kirlendiği obsesyonu ve sürekli temizleme halinde olma kompulsiyonu,
Cinsel içerikli obsesyonlar; kişinin sürekli cinsel içerikli hayaller kurması ve bunları uzaklaştıramaması ya da birine sarkıntılık yapar mıyım korkusu,
Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları; düzene obsesyon geliştirme ve sürekli düzeltme ihtiyacı hissetme,
Dokunma kompulsiyonları; bazı davranışları yapmadan önce belirledikleri nesneye dokunma ihtiyacı,
Sayma kompulsiyonları; bir sayı belirleme ve o sayıyı sayarsa işlerinin düzgün gideceği inancı,
Biriktirme ve saklama kompulsiyonları; gerekli olur diye istiflemek ve herhangi bir şeyi atamama durumu
OKB çeşitleri bu şekilde olsa da her takıntı kesinlikle OKB işaretidir denemez. OKB teşhisini kişi kendi kendine koymamalıdır. Takıntılarından rahatsızlık duyan kişiler mutlaka bir uzmana başvurmalıdır.
Obsesif – Kompulsif Bozukluk Nasıl Geçer?
OKB hastalarının iyileşmesi için öncelikle bunun bir hastalık olduğunu kabul etmeleri gerekir. Ayrıca mutlaka bir uzmana başvurmalı ve tedavi gerçekleştirilmelidir. Kişinin haricinde çevre etkisi de OKB hastalığına sahip insanlarda önemli bir etkendir. OKB’li bireyler çevrenin takıntılarına nasıl tepki vereceği hakkında endişe duyarlar. Bu sebeple OKB’li bireylerin takıntılarını kendi istekleriyle gerçekleştirmedikleri bilinmeli ve ona göre hareket edilmelidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavi Yöntemleri
OKB’nin belirtileri üzerinde en etkili tedavi yaklaşımı farmakolojik tedavilerin ve bilişsel davranışçı terapilerin (BDT) birlikte uygulanmasıdır. Bunlar haricinde dirençli OKB hastalarında elektrokonvülsif tedavi (EKT) ve transkraniyal manyetik uyarım (TMU) tedavisi de kullanılabilmektedir. Ancak yine de en etkili tedavi planı kişinin durumu değerlendirilerek ve ihtiyaçları gözetilerek uzmanlar tarafından oluşturulmalıdır.
